Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 1296 καὶ σπούδασε φιλοσοφία, κυρίως ἀριστοτελική, σὲ τέτοιο βαθμό, ὥστε ὅταν ἔδινε δεκαεξαετιὴς τὶς ἐξετάσεις του εἰς τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὁ μεγάλος λόγιος ὁ Θεόδωρος Μετοχίτης ἐνθουσιασμένος νὰ τοῦ πεῖ: «Παιδί μου, οὔτε ὁ ἴδιος ὁ Ἀριστοτέλης θὰ μποροῦσε νὰ ἐκφραστεῖ κατὰ καλύτερο τρόπο». Θεολογία ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἐσπούδασε εἰς τὴν Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Δὲν ἦταν κάποιο ἵδρυμα κρατικό, διότι ἡ Θεολογικὴ Σχολὴ εἶναι τὸ μοναστήρι, εἶναι τὸ (κοινοβιακό) μοναστήρι. Μέσα στὸ μοναστήρι ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἔγινε Θεολόγος. Μέσα ἀπὸ τὴν ἄσκηση καὶ τὴν πνευματικὴ ζωή. Εἰς τὸ Παπίκιον Ὄρος, μεταξὺ Μακεδονίας καὶ Θράκης, στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ στὴν Βέροια, μὲ τὴ αὐστηροτάτη ἄσκησή του. Πέντε ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος ἦταν ἀπομονωμένος εἰς τήν ἀναχωρητικὴ ἄσκηση, τὴν βαρειὰ ἄσκησή του, καὶ δύο ἡμέρες κατέβαινε γιὰ νὰ συζητήσει μὲ τὸ μοναστικὸ σῶμα τὰ προβλήματα, νὰ μετάσχει δηλαδὴ στὴν κοινωνικὴ ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι ζωὴ τῶν συμμοναστῶν του. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀναδείχθηκε σὲ μέγα Θεολόγο τῆς Ἐκκλησίας, διότι εἶχε τὶς κατάλληλες προϋποθέσεις. Ἦταν ὁ Θεολόγος τῆς ἀσκήσεως, τῆς μετανοίας, καὶ ὄχι ὁ Θεολόγος τῶν πτυχίων καὶ τῶν πανεπιστημιακῶν τίτλων. Ἐπιτρέψτε μου νὰ τὸ πῶ. Μὲ ἀξίωσε ὁ Θεός, τὸ λέγω γιατὶ τώρα βρίσκομαι στὸ τελευταῖο στάδιο τῆς ζωῆς μου, δὲν ξέρω πόσο ὁ Θεὸς θὰ μ’ ἀφήσει στὸν κόσμο, ἀγγίζω τὰ ἑβδομήντα. Λέγω συνήθως, ὅσα πτυχία καὶ νὰ ἔχουμε δὲν μᾶς καταξιώνουν ὡς Θεολόγους. Μὲ τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἔχω πέντε πανεπιστημιακὰ διπλώματα, τρία πτυχία καὶ δύο «Ντοκτορά», διδακτορικοὺς τίτλους, διδακτορικὸ Θεολογίας καὶ Φιλοσοφίας Ἱστορίας, αὐτὰ σὲ ξένο Πανεπιστήμιο. Γιατὶ τὰ εἶπα αὐτά; Γιὰ νὰ ἐπαναλάβω αὐτὸ ποὺ ἀρέσκομαι νὰ λέγω συνήθως, ὅτι ὅλα αὐτά, οἱ τίτλοι καὶ τὰ πτυχία εἶναι μηδὲν καὶ κάτω τοῦ μηδενός, μηδὲν καὶ κάτω τοῦ μηδενός, ἕνα τίποτα. Ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖο χρειάζομαι καὶ μάλιστα ὡς Κληρικός, εἶναι μιὰ ἀχτίδα τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Λίγη Χάρη Θεοῦ χρειάζομαι, γιὰ νὰ ἀνταποκριθῶ εἰς τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ διακονήματος καὶ λειτουργήματὸς μου, καὶ σ’ αὐτὸ πιστεύω ὅτι θὰ συμφωνοῦν ὅλοι οἱ σεβαστοὶ συνάδελφοι ἐν Χριστῷ, ποὺ εἶναι στὸ Ἅγιον Βῆμα. Ἔγινε, λοιπόν, μ’ αὐτὴν τὴν Θεολογία συνεχιστὴς τῶν Ἁγίων Πατέρων, ὡς Θεολόγος κατεξοχὴν τῆς παραδόσεως. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐντάχθηκε σὲ μιὰ σκυταλοδρομία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ἀρχίζει μὲ τοὺς Ἀποστόλους, τοὺς Ἀποστολικοὺς Πατέρες, μὲ πρῶτον τὸν Ἅγιο Ἰγνάτιο Ἀντιοχείας, συνεχίζεται μὲ τὸν Ἅγιο Εἰρηναῖο, μὲ τὸν Ἅγιο Κυπριανό, φθάνει στὸ Μέγα Ἀθανάσιο, τοὺς Καππαδόκες Πατέρες, τοὺς Κυρίλλους, τῶν Ἱεροσολύμων καὶ τῆς Ἀλεξανδρείας, καὶ συνεχίζεται αὐτὴ ἡ σκυταλοδρομία μὲ τὸν Μάξιμο τὸν Ὁμολογητή, τὸν Μέγα Φώτιο τὸν 9ο αἰῶνα, γιὰ νὰ κορυφωθεῖ τὸν 14ο αἰῶνα στὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ καὶ ἐν συνεχείᾳ στοὺς ἁγίους Κολλυβάδες Πατέρες, τοὺς ἡσυχαστὲς τοῦ 18ου αἰώνα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, Φώτιος, Γρηγόριος Παλαμᾶς καὶ Μάρκος Εὐγενικὸς εἶναι στὴν εὐθεία γραμμὴ τῆς παραδόσεως, ἡ ὁποία προέβαλε τοὺς ἁγίους Πατέρες, τὴν σκέψη τους καὶ τὴν βιοτή τους ἀπέναντι στὴν ἀλλοτριωμένη καὶ διεστραμμένη Δυτικὴ Χριστιανοσύνη. Παρ’ ὅλα αὐτά, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὁ Θεὸς τὸ ἐπέτρεψε, γιὰ νὰ τὸν δυναμώσει περισσότερο ἔγινε καὶ ὁμολογητὴς τῆς πίστεως. Κατηγορήθηκε ὡς καινοτόμος καὶ μάλιστα ὡς αἱρετικός. Αὐτὴ ἤτανε ἡ κρίση τοῦ 14ου αἰῶνος. Μετὰ τὴν Πενθέκτη Οἰκουμενικὴ Σύνοδο (691/2) ἔχουμε τέτοια παραδείγματα μέσα στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 7ου αἰῶνος καὶ ἑξῆς. Οἱ Ἅγιοι νὰ θεωροῦνται ὡς καινοτόμοι, οἱ Ἅγιοι νὰ θεωροῦνται ὡς αἱρετικοί, διότι δὲν συμφωνοῦσαν μὲ μιὰ πολιτικὴ Θεολογία, ἡ ὁποία εἶχε διαδοθεῖ, μὲ Ἱεράρχες καὶ Θεολόγους, οἱ ὁποῖοι προσπαθοῦσαν νὰ τὰ ἔχουν καλὰ μὲ τὴν ἐξουσία, γιὰ νὰ καρποῦνται ὀφέλη γήινα καὶ προσωρινά. Τὸ 1343 ἐφυλακίσθη ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στὴ φυλακὴ τῶν ἀνακτόρων καὶ τὸ 1344 καταδικάσθηκε σὲ ἀκοινωνησία! Σύνοδοι εἴχαν καταδικάσει παλαιότερα τὸν Ἱερὸ Χρυσόστομο, (σκεφτεῖτε τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο!) δύο φορὲς σὲ ἐξορία, ὥστε νὰ πεθάνει στὴν ἐξορία. Ἀνάλογες Σύνοδοι κατεδίκασαν τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, γιατὶ δὲν ἦταν πρόθυμος νὰ ὑπηρετήσει τὰ συμφέροντα τῶν ἰσχυρῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου καὶ τῆς πολιτείας. Δὲν εἶναι σπάνιο τὸ φαινόμενο, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, Σύνοδοι ποὺ θεωροῦνται Ὀρθόδοξοι, νὰ ἀθωώνουν τοὺς ἐνόχους καὶ νὰ καταδικάζουν τοὺς Ἁγίους. Αὐτὸ τὸ φαινόμενο, ποὺ σημαίνει διαστροφὴ τῆς Παραδόσεως ἐκ μέρους των, ποὺ ἀποκαλύπτει τὴν ἐκκοσμίκευση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου, θὰ συνεχίζεται ὅσο ὑπάρχει ἡ ἁμαρτία, καὶ φοβερὰ ἀποστασία, μέσα στὸ ράσο. Ἔτσι, λοιπόν, θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε παρενθετικά νὰ προσθέσω κάτι: Συνήθως λέγουν κάποιοι, καὶ δὲν εἶναι ἄστοχο τὸ ἐρώτημα, γιατὶ δὲν συμμετέχουν καὶ οἱ λαϊκοί, μέλη καὶ αὐτοὶ τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, εἰς τάς Συνόδους τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ Ἅγιοι Πατέρες τὰ ἔχουν διατάξει κατὰ τέτοιο τρόπο, ὥστε δὲν χρειάζεται οὔτε ἐμεῖς οἱ πρεσβύτεροι, οὔτε οἱ λαϊκοὶ νὰ συμμετέχουμε στὶς Συνόδους. Διότι τότε θὰ ἀρχίσει τὸ ἐρώτημα: γιατὶ αὐτὸς καὶ ὄχι ἐγώ! Ὁ Ἐπίσκοπος μετέχει στὴ Σύνοδο, μεταφέροντας σ’ αὐτὴν αὐτούσια τὴ γνώμη τοῦ ποιμνίου του. Ὅταν, λοιπόν, κάθε Ἐπίσκοπος μέσα στὴ Σύνοδο ἐκφράζει τὴν γνώμη τῆς τοπικῆς του ἐκκλησίας, τότε συμμετέχει σ’ αὐτήν, ἔμμεσα, καὶ τὸ πλήρωμά της. Φτάσαμε ὅμως σὲ καταστάσεις, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, ποὺ ἄλλη εἶναι ἡ γνώμη τοῦ λαοῦ, ἄλλη εἶναι ἡ γνώμη τῶν πρεσβυτέρων, τοῦ κλήρου τοῦ εὐρυτέρου, ἄλλη εἶναι ἡ γνώμη τῶν Ἐπισκόπων καὶ τελικὰ ἄλλα ἀποφασίζουν οἱ Σύνοδοι. Αὐτὴ εἶναι ἡ κακοτυχία, ἡ ὁποία μᾶς δέρνει. Καὶ θὰ μοῦ ἐπιτραπεῖ ταπεινὰ νὰ ὑποβάλω γονυπετής, τὴν παράκλησή μου στὴν Ἱερὰ Σύνοδο. Ἄς πνεύσει καὶ σ’ αὐτὴν ἕνας ἀέρας Πατερικός.

Ἄς γίνει καὶ στὴ Σύνοδό μας μία ἀναγέννηση, Πατερικὴ ὅμως καὶ Ἀποστολικὴ καὶ Προφητική. Κι ἄς ἀκούει τὴ φωνὴ τοῦ ποιμνίου ἡ Σύνοδος, διότι θὰ ἔλθει ἐποχή, ὅπου οἱ ἀταξίες ποὺ συμβαίνουν στὸ πεζοδρόμιο καθημερινά, θὰ εἰσέλθουν καὶ μέσα στὴν Ἐκκλησία. Μόλις ὁλοκληρωθεῖ ὁ σχεδιαζόμενος χωρισμὸς ἘκκλησίαςΠολιτείας, μὲ τὴν πλέον ἀρνητικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου, τότε θὰ καταντήσουμε χειρότερα ἀπὸ τοὺς Παλαιοημερολογίτες. Καὶ ἄν δὲν θελήσουμε μὲ πρώτους τοὺς Ἐπισκόπους μας, τοὺς ὁποίους σέβομαι ἀπόλυτα, ἐάν δὲν θελήσουμε νὰ σωφρονισθοῦμε καὶ νὰ μὴν προκαλοῦμε τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ, θὰ φθάσουμε σὲ φοβερὲς καταστάσεις στὸ χῶρο τὸν ἐκκλησιαστικό. Δὲν εἶμαι προφήτης, ἀλλὰ ὁ Θεὸς μοῦ ἐπέτρεψε νὰ ἀσχολοῦμαι μὲ τὴν ἐπιστήμη τῆς Ἱστορίας. Ὁ ἱστορικὸς ἐργάζεται πάνω σὲ νομοτέλειες. Ὄχι λοιπὸν μὲ τὴν διαίσθηση Προφήτου, διότι εἶμαι ἀκάθαρτος καὶ ἀσήμαντος, ἀλλὰ μὲ τὴν διαίσθηση ποὺ μοῦ δίνει ὁ χῶρος τῆς Ἱστορίας, προβλέπω ὅτι ἐκεῖ θὰ καταλήξουμε. Κλείνω τὴν παρένθεση. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ἀπελευθερώθηκε τὸ 1343 καὶ ἀπὸ τὸ 1347 μέχρι τὸ 1359, μέχρι τὴν κοίμησή του, διετέλεσε Ἀρχιεπίσκοπος Θεσ/κης. Τὸ 1368, ὅπως εἶπα, ἡ Σύνοδος τοῦ Πατριαρχείου γιὰ πρώτη φορὰ στὴν ἱστορία ἐπεμβαίνει γιὰ νὰ διακηρύξει, ὄχι νὰ ἁγιοποιήσει, αὐτὰ εἶναι φράγκικα, δὲν ἔχουμε ἁγιοποίηση ἀλλὰ ἐπεμβαίνει ἡ Σύνοδος νὰ διακηρύξει τὴν ἁγιότητὰ του, τὴν ὑπάρχουσα καὶ ἀποδεικνυομένη, ὄχι ἀπὸ τὰ βιβλία του, ἀλλὰ ἀπὸ τὰ θαύματα. 

                                                                       π. Γεώργιος Μεταλληνός